AUA’s Dr. Armen Mkrtchyan Interviewed About His New Invention: An Airborne Drone That Can Change the Face of Armenia’s Agricultural Landscape

12 min read

Source: http://lratvakan.am/?p=48970&l=am%2Fanodachunvor+kprki+mer+gyuxatntesutyuny+kensolort+

Արմեն Մկրտչյանի ֆերմեր տատիկն ու պապիկը այս տարի թոռան ստեղծած անօդաչու սարքի շնորհիվ առատ բերք են ստացել: Սարքն օգնում է հասկանալ, թե որտեղ ինչ է պետք ցանել, առատ բերք ստանալու համար:Պարզվել է, որ օրինակ այնտեղ, որտեղ նրանք տարիներով փորձել են ծիրան աճեցնել, հրաշալի կարտոֆիլ է ստացվում:Նորույթի հեղինակ Ամերիկյան համալսարանի Նորարարության և տոխնոլոգիաների ինկուբացիոն կենտրոնի տնօրեն Արմեն Մկրտչյանի նպատակն է մի օր հասնել այն բանին, որ հայ գյուղացին կարողանա հեշտությամբ օգտվել համակարգից. այն հասանելի լինի թե՛ ֆինանսապես, թե՛տեխնիկապես : Մանրամասները՝ այս թողարկման ընթացքում:

Հաղորդման սղագրությունը

_ Ողջույն, հարգելի ռադիոլսողներ և ռադիոդիտողներ: «Լրատվական ռադիոյի» եթերում իր աշխատանքն է սկսում «Կենսոլորտ» հաղորդումը: Տաղավարում այսօր աշխատում է Լուսինե Հովակիմյանը: Իմ հյուրն է Ամերիկյան համալսարանի նորարարության և տեխնոլոգիաների ինկուբացիոն կենտրոնի տնօրեն Արմեն Մկրտչյանը:
Ողջույն, պրն. Մկրտչյան:
_ Բարև Ձեզ:
_ Հետաքրքիր նորարարություն եք արել, որը նախորդ շաբաթ ողջ համացանցն էր ողողել, և իմ բոլոր լրագրող ընկերները հետաքրքրվում էին, թե այդ ինչ նորարարություն է լինելու, որ պետք է օգնի գյուղացիներին: Խոսքը համակարգի մասին է, որը տեղեկատվություն է տալու հողի վիճակի մասին, եթե չեմ սխալվում: Ընդհանուր առմամբ, մեզ ներկայացրեք, թե ձեր այս նոր հրաշք մեթոդն ինչով է օգնելու գյուղացիներին և ինչ է իրենից ներկայացնում:
_ Նախ, շատ շնորհակալություն հրավիրելու համար: Սկսեմ, նրանից, որ դա այնքան էլ նորարարություն չէ, որովհետև նման բաներ նախկինում էլ էին անում՝ օգտագործելով արբանյակներ, ուղղաթիռներ և այլ միջոցներ, այսինքն՝ այդ նույն ինֆորմացիան կարողանում էինք տրամադրել, բայց գուցեև՝ ավելի թանկ: Նորարարությունը կայանում է նրանում, որ կարողանում ենք ինֆորմացիան տրամադրել հողագործներին, բայց շատ ավելի մատչելի վիճակով, որպեսզի հայաստանյան և մյուս զարգացող երկրների հողագործները կարողանան օգտագործել: Մի փոքր նկարագրեմ, թե տեխնոլոգիան ոնց է աշխատում. մենք ի՞նչ ենք ուզում, բոլոր հողագործներին ի՞նչ է պետք. ավելի շատ ինֆորմացիա իրենց ցանքատարածությունների մասին: Հիմնական պրոբլեմը կայանում է նրանում, որ Հայաստանում և շատ այլ երկրներում երբ մենք պարարտանյութ կամ թունաքիմիկատներ ենք ցանում ցանքատարածությունում, օգտագործում ենք գրեթե նույն մակարդակը ամբողջ ցանքատարածության համար: Բայց եթե նայում ենք օրինակ 10 հա, 20 հա կամ 100 հա ցանքատարածություններին, շատ դեպքերում բույսերը ցանքատարածության ամբողջ տարածքում նույն ձևով չեն աճում, այսինքն՝ շատ ավելի լավ կլինի, եթե մենք իմանանք՝ ցանքատարածության որ մասում մենք հատկապես ինչքան թունաքիմիկատ կամ ուրիշ նյութեր պետք է հատկացնենք: Օգտագործելով անօդաչու թռչող սարքեր՝ կարողանում ենք հենց այդ ինֆորմացիան տրամադրել հողագործներին:
_ Մի փոքր փորձենք հասկանալ, թե ինչպես է դա աշխատելու: Այսինքն՝ ով է դրանով զբաղվելու, և արդյո՞ք համակարգը, որը Դուք փորձել եք ստեղծել, ի սկզբանե ունեցել է պատվիրատու, թե՞ Ձեր բարի կամքի դրսևորումն է եղել:
_ Համակարգը չի ունեցել պատվիրատու. հիմնական նպատակն այն էր, որ այդ տեխնոլոգիան պատրաստվի այնքան մատչելի, որ հայաստանյան հողագործները կարողանան օգտագործել:
_ Ձեր նպատակն է եղել անձնական նախաձեռնությունը, ճի՞շտ եմ հասկանում:
_ Անձնական նախաձեռնություն է այն պատճառով, որ իմ տատիկը և պապիկը հողագործներ են, ես մանկությունից շատ ժամանակ նրանց հետ եմ անցկացրել: Նպատակներից մեկն էր անել նույն բանը, բայց՝ ավելի էժան: 4-5 տարեկանում դու գնում ես ու ցանքատարածության վրա թունաքիմիկատ ես ցանում ու ամբողջ տարածքով ինչ-որ բան շալակած տանում ես ու չգիտես՝ ինչքան ես ցանում: Այս նախաձեռնությունն այդ պրոցեսն ավելի արդյունավետ դարձնելու համար է, նպատակը դա էր:
_ Հիմա տատիկն ու պապիկը շատ հպարտ կլինեն Ձեզանով: Տեղյա՞կ են արդեն Ձեր մտահղացման մասին:
_ Որոշ չափով տեղյակ են:
_ Եվ առաջինը երևի թե հենց նրանց հետ էլ փորձարկելո՞ւ եք:
_ Փորձարկել ենք արդեն, հիմնականում՝ ծիրանի դաշտերի վրա:
_ Եվ ինչպիսի՞ն է արդյունավետությունը, շատ հետաքրքիր է:
_ Դա մեզ ուղղակի ինֆորմացիա է տրամադրում: Անօդաչու թռչող սարքի իմաստն այն է, որ ինֆորմացիա տրամադրի հողագործներին, որպեսզի իմանաս՝ ինչքան պարարտանյութ կամ ինչքան թունաքիմիկատ պետք է օգտագործես, իսկ արդյունավետությունը կախված է արդեն նրանից, թե հողագործն այդ նոր ինֆորմացիան ինչպես կօգտագործի:
_ Ձեր պարագայում ինչքանո՞վ կարողացավ գործն առաջ գցել:
_ Մեր պարագայում օգտագործել ենք սեզոնից հետո, այսինքն՝ դեռ նախատիպ ստեղծելու փուլում ենք հիմա, դեռ չենք անցել կոմերցիոն արտադրության: Օգնել է այն առումով, որ եթե նախկինում տեղեր կային, որ մենք կարծում էինք, թե այդտեղ շատ լավ են աճում ծառերը, հիմա ոչ միայն իմացանք, որ լավ չի աճում, այլև իմացանք՝ ինչքանով լավ չի աճում: Դա շատ ավելի օգտակար է, այսինքն՝ եթե դու հողագործին ասում ես՝ լավ չէ, դու պետք է նաև ասես՝ ինչը լավ չէ ու ինչքանով լավ չէ, միայն լավ չլինելն այնքան էլ արդյունավետ ինֆորմացիա չէ և այնքան էլ ուսանելի չէ այն առումով, որ դրա վրա ինչ-որ բան պիտի անես, որ կարողանաս շտկել իրավիճակը:
_ Որքանո՞վ է հեշտ օգտագործելի:
_ Հիմա հեշտ է օգտագործել այնքանով, որ ինչ-որ մեկը պետք է իմանա՝ ինչպես օգտագործի համակարգիչը, բայց նախատեսվում է, որ հետագայում՝ հուսով եմ՝ մյուս տարի՝ երևի այս ամռանը, այնպես կլինի, որ ինչ-որ մեկին կտանք պլանշետ, և այդ թաբլեթով կամ պլանշետով ուղղակի կարող ես նշել քո ցանքատարածության սահմանները, ուղղակի ինքնաթիռը կշպրտես օդ, և մնացածը ինքնաթիռը կանի, դու ոչ մի բան չես անի:
_ Հրաշալի է: Ուղղակի այսպիսի մի խնդիր կա. մեզ մոտ գյուղնախարարությունն անընդհատ բողոքում է մեր հողագործների գիտելիքային ոչ այնքան բարձր մակարդակից և նշում է, որ իրենք փորձում են շատ նորամուծություններ անել, բայց մարդիկ այնքան էլ բաց չեն նոր բաների համար և ցանկացած նոր բան սվիններով են ընդունում, չեն կարողանում համակերպվել: Ըստ Ձեզ, որքանո՞վ հեշտ կլինի գյուղաձիներին ադապտացնել:
_ Եթե գյուղացին կամ հողագործը տեսնի, որ իր օգտագործելուց օգուտ կա, բոլորն էլ կսովորեն դա օգտագործել: Այսինքն՝ պետք է դա ցուցադրել, ուղղակի ասել, որ ոչ ոք չի սովորում՝ այդպես այնքան էլ ճիշտ չէ: Օրինակ՝ եթե հողագործը տեսնի, որ իր հարևան գյուղացին կամ հողագործն օգտագործում է սարքը և իր բերքատվությունը բարձրացրել է 30 տոկոսով, հաջորդ տարի այդ գյուղացին էլ կուզի օգտագործել այդ նույն սարքը, որովհետև իր բերքատվությունը 30 տոկոսով կբարձրանա:
_ Մեզ մոտ համապատասխան մարմինները, ովքեր կարող են դա մասայական դարձնել, տեղյա՞կ են Ձեր նորարարության մասին, և արդյո՞ք պատրաստվում եք տեղեկացնել:
_ Ճիշտն ասած՝ ես ինքս ոչ մի քայլ չեմ արել, որ տեղյակ լինեն. չգիտեմ՝ տեղյակ են, թե ոչ:
_ Իսկ ինչո՞ւ:
_ Որովհետև սա ավելի շատ տեխնոլոգիական պրոյեկտ էր ինձ համար, որպեսզի տեսնենք, թե կարող ենք սա իջեցնել այն մակարդակի, որ հասանելի լինի սովորական գյուղացիներին, այլ ոչ զարգացած երկրներում, որ ունեն շատ միջոցներ այսպիսի սարքեր գնելու համար: Եթե ինչ-որ գյուղացու ասես, որ օրինակ՝ 2.000 ԱՄՆ դոլար պետք է տաս, որ գնես, այդ գյուղացին գուցեև երբեք չգնի, բայց եթե գյուղացուն ասես՝ կարող եք խնայածի 30 տոկոսը մեզ հատկացնել, օրինակ՝ եթե մի տարվա ընթացքում խնայում եք 200 ԱՄՆ դոլար ցանքատարածության պարարտանյութերի վրա, որովհետև ավելի քիչ եք հատկացնում՝ օգտագործելով այս սարքը, եթե այդ 200-ի 30 տոկոսը՝ 60 ԱՄՆ դոլար, հատկացնեք մեզ, կարող եք օգտագործել. 60 ԱՄՆ դոլարն ավելի հասանելի է, քան 2000-ը: Հիմնական նպատակը դա է եղել, որ տեսնենք՝ կարող ենք ռեալիզացնել սա Հայաստանում՝ տեխնիկական տեսանկյունից:
_ Ես փորձում եմ հասկանալ, թե Դուք ինչպես եք պատկերացնում իրացումը: Այսինքն՝ եթե Դուք չեք պատկերացնում, որ համակարգի մասին պետք է պետական մարմինները նույնպես տեղեկանան, օգնեն Ձեզ այն իրացնել, հասցնել գյուղացուն:
_ Իրացումը կարող է լինել մի քանի ուղիներով. առաջինը՝ կարող ենք հենց վաճառել. այն գյուղացիներին, ովքեր ունեն շատ մեծ ֆերմաներ՝ մի քանի 100 կամ 1000 հա, որոնք, իհարկե, շատ քիչ են Հայաստանում, կարող են հենց գնել սարքավորումը, և իրենք էլ օգտագործեն, իրենք էլ ունենան այդ ինֆորմացիան, իրենք էլ տիրապետեն, իրենք էլ դրա հիման վրա ինչ-որ քայլեր ձեռնարկեն: Նաև կարող է այնպես լինել, որ ինֆորմացիան վաճառես հողագործին կամ գյուղացուն, որովհետև գյուղացուն պետք չէ անօդաչու թռչող սարք, գյուղացուն պետք է այդ ինֆորմացիան, որը տրամադրելու է անօդաչու թռչող սարքը: Այսինքն՝ երկու ձևով էլ կարող ես իրացնել՝ կարող ես ինֆորմացիան գյուղացուն տրամադրել, մի հեկտարի դիմաց վերցնել ինչ-որ X գումար:
_ Մոտավորապես ի՞նչ արժեքի սարքի մասին է խոսքը: Երբ Դուք նշում եք, որ փորձում եք այնպես անել, որ այն հնարավորինս մատչելի դառնա, մոտավորապես ինչքա՞ն կարող եք իջեցնել գինը:
_ Ստույգ արժեքը չեմ ուզում ասել, բայց կլինի մոտ 1000 ԱՄՆ դոլարին մոտ:
_ Եթե օրինակ՝ գյուղատնտեսության նախարարությունում կամ ուրիշ պետական մարմիններում գտնում են, որ դա ռազմավարական կարևորության համակարգ կարող է լինել, և որոշում են ուղղակի Ձեզանից հեղինակային իրավունքը գնել կամ փորձում են իրենք արտադրել և գյուղացուն բաժանել, այդպիսի տարբերակի համաձայն կլինե՞ք, թե ուղղակի ուզում եք՝ զուտ մասնավոր իրացում լինի, և պետական մակարդակի մասին անգամ չեք էլ մտածել:
_ Ճիշտն ասած՝ դրա մասին չեմ մտածել, բայց պետական մակարդակով աջակցությունը, կարծում եմ, կարող է շատ ավելի խթանել ուղղակի տեխնոլոգիական բնագավառում, հատկապես՝ գյուղատնտեսության մեջ, այսպիսի նոր տեխնոլոգիաները զարգացնելուն: Եվ դա կարող է լինել ոչ միայն անօդաչու թռչող սարքեր. շատ ավելի ուրիշ սարքեր էլ գոյություն ունեն, որ աշխարհում օգտագործվում է, իսկ Հայաստանում չի օգտագործվում: Ինձ թվում է՝ դա միայն կխթանի ոլորտը, և ես դրան դեմ լինել ուղղակի չեմ կարող:
_ Եվ հետաքրքիր է՝ հենց այդ մասին էի ուզում հարցնել. ավելի լավ, որ խոսեցիք այդ մասին. մեզ մոտ գյուղատնտեսության ոլորտում շատ է պապական մեթոդների կիրառումը, և նորարարությունից ամեն կերպ փորձում ենք խուսափել. է՞լ ինչ համակարգեր կան, որ կարող են հեշտացնել գյուղացու կյանքը գյուղատնտեսության ոլորտում:
_ Նախ, իմ կարծիքով, ամենակարևորներից մեկը, որ Արարատյան դաշտում շատ պրոբլեմատիկ է, ջրերի հարցն է: Ինձ թվում է՝ եթե գնանք և ցանկացած գյուղացու հետ խոսենք, կասեն, որ ջրի հարցը լուծված չէ՝ մարդիկ ժամանակին և ռեգուլյար ջուր չեն ստանում, որպեսզի կարողանան ջրել, այսինքն՝ կաթիլային եղանակով ջրելուն անցնելը կօգնի գյուղացիներին, բայց ինչո՞ւ գյուղացիները մինչև հիմա չեն անցել կաթիլային եղանակով ջրելուն. որովհետև դա շատ թանկ է, այսինքն՝ գյուղացին չունի այն գումարը, որ կարող է կաթիլային եղանակով ջրելու համար ներդնել: Այսինքն՝ եթե կառավարությունը կարողանա սուբսիդավորել, որպեսզի գոնե անցնեն դրան, դա շատ կօգնի: Բացի դրանից, մենք պետք է ունենանք շատ լավ ագրո մասնագետներ, որոնք կարող են իմանալ՝ ինչ ցանել, որտեղ ցանել ու ինչ հաճախականությամբ ցանել: Մեզ մոտ ավելի շատ ձևավորված է պապենական տարբերակը՝ մեկ տարի ցանում ենք սա, հետո երեք տարի՝ սա, որը չգիտես՝ որտեղից է եկել, և շատ դեպքերում դա սխալ է լինում:
_ Ինչպես այս տարի՝ նույն խաղողի պարագայում:
_ Այո: Անձամբ ես՝ իմ ընտանիքը, ունեինք խաղող, և այդ խաղողի մթերման հարցը շատ դժվար հարց էր…
_ Վերջում լուծվե՞ց:
_ Վերջում լուծվեց՝ մոտ 5-6 օր հերթ կանգնելով, և այդ խաղողի որակն էլ 5-6 օրվա ընթացքում բավականին ընկնում է, որովհետև խաղողը չես կարող հավաքել ու 5-6 օր պահել ինչ-որ մի տեղ, հետո նոր տանես հանձնելու:
_ Նշեցիք կաթիլային համակարգի մասին. նախորդ թողարկման ընթացքում զուգադիպություն էր՝ խոսում էինք այն մասին, թե առվակային համակարգն ինչքան հնացած է, և թե ինչ լավ կլիներ կաթիլայինին անցնելը, և հիմնականում նշում են, որ, այո, մենք այդքան միջոցներ չունենք: Բայց միաժամանակ մենք ամեն տարի բավականաչափ միջոցներ տրամադրում ենք նույն առավակային համակարգը բարվոքելուն, վերանորոգելուն, այդ համակարգը տարբեր գյուղեր հասցնելուն. ի՞նչ եք կարծում՝ այստեղ արժեքներն արդյո՞ք համեմատական չեն. ի՞նչ եք կարծում՝ արդյո՞ք ավելի արդյունավետ չէր լինի այդքան գումարը, որ մենք վատնում ենք այս եղած համակարգը վերանորոգելու վրա, ուղղել պարզապես առվակային համակարգը կաթիլայինով փոխարինելուն:
_ Ինձ թվում է՝ ավելի արդյունավետ կլիներ, բայց այստեղ հարցը միայն արդյունավետության մեջ չէ, հարցը նրանում է, թե մենք կարո՞ղ ենք այնքան ներդնել, որ անցնենք կաթիլային եղանակին. ինձ թվում է՝ չենք կարող: Այդ պատճառով էլ ավելի լավ է՝ վերանորոգենք, այն մակարդակի պահենք մեր առվակային համակարգը, որ գոնե կարողանանք ինչ-որ մի ձևով ջուր հասցնել գյուղացիներին: Այսինքն՝ մենք փորձում ենք գոնե եղածը պահպանել, ոչ թե լավացնել:
_ Նաև այլ բաների մասին խոսեցիք, որ կարող են գյուղացու կյանքը թեթևացնել. կխնդրեմ մի փոքր ասեք, թե գյուղատնտեսության պլանավորման տեսանկյունից, կարծում եմ ծանոթ կլինեք, աշխարհում ինչ նոր միջոցներ կան, և ինչպես են մարդիկ փորձում պլանավորել, թե ինչ պետք է տնկել, և այլն. մի փոքր խոսեցիք այդ մասին, կխնդրեմ՝ մանրամասնեք, և արդյո՞ք Ձեր պլանների, նպատակների մեջ մտնում է այս թեմային մոտենալը:
_ Իմ պլանների մեջ չի մտնում, և ես դրա մասնագետը չեմ, բայց ասեմ՝ Հայաստանում ինչ է կատարվում. օրինակ՝ մի տարի ցանում են շատ վարունգ, և վարունգի գինը ցածր է լինում, հաջորդ տարի որոշում են, որ ոչ մեկ վարունգ չի ցանելու, և վարունգի գինը շատ բարձր է լինում, և հաջորդ տարի ասում են՝ վարունգը թանկ եղավ. եկեք նորից վարունգ ցանենք. ահավոր տատանումներ են կատարվում գյուղամթերքների ոլորտում: Հիմա, եթե լինի այնպիսի մի համակարգ, որ պետության կամ մասնավոր օգնությամբ կարողանան գյուղացիներին բացատրել, նաև աջակցել, որ մենք ունենք պլանավորում, ըստ որի պետության համար պետք է ցանենք 5.000 հա օրինակ՝ այսինչից, 4.000 հա՝ սրանից, 5.000 հա սրանից, և եթե կարողանան ավելի համակարգված դա անել, դա, ըստ իս, պլանավորման տեսնկյունից շատ կօգնի գյուղացիներին, բայց բոլորս էլ գիտենք հայերիս բնույթը, և եթե գնանք, գյուղացուն ասենք՝ այս տարի վարունգ մի ցանիր, մյուս տարի կցանես, շատ դեպքերում գյուղացին կմտածի, որ երևի ինչ-որ բան ես ուզում անել, որ այնպես չլինի:
_ “Где подвох”, ինչպես ասում են: Այդ տեսանկյունից՝ կա՞ ինչ-որ նորարարական համակարգ աշխարհում, որ կիրառում են՝ հասկանալու համար, թե նաև եղանակային պայմանները, և այլն, ինչպես կնպաստեն, և այս տարի ինչը ավելի ճիշտ կլինի ցանել:
_ Մեզ մոտ գյուղատնտեսության մեջ հիմնական խնդիրներից մեկն այն է, որ հողագործությամբ կամ գյուղատնտեսությամբ շատ դեպքերում զբաղվում են նրանք, ովքեր չունեն այլ զբաղմունք: Ես սովորել եմ ԱՄՆ-ում՝ Նոր Դակոտայի նահանգում. ես ընկերներ ունեի, որ երբ ես ավարտում էի համալսարանը 22 տարեկանում, նրանք էլ էին 22 տարեկան, բայց որ իրենց ֆերմայում աշխատեին, նրանք գնում էին, որ դառնային հենց գյուղատնտես, նրանք ուզում էին հենց ցանել-հավաքել, այսինքն՝ նրանց միջին տարիքը շատ ավելի ցածր էր, դրա համար տիրապետում էին նաև նոր տեխնոլոգիաներին՝ կարող էին ինտերնետ մտնել՝ գներն իմանալու, կարող էին ինտերնետ մտնել՝ իմանալու, թե որտեղից ինչ կարող են գնել աճուրդի միջոցով, ում կարող էին վաճառել: Այսինքն՝ երբ գյուղացին շատ տեղեկացված է լինում, կարողանում է իր համար ավելի լավ որոշում կայացնել, իսկ մեզ մոտ շատ դեպքերում գյուղացին տեղեկացված չէ, և հաճախ այնպես է պատահում, որ գյուղացին իր ապրանքը վաճառում է ինչ-որ մեկին, և ինչ-որ մեկը 5 անգամ ավելի թանկ վերավաճառում է դա հաճախորդին կամ սպառողին:
_ Ես ճի՞շտ հասկացա, որ Ձեր պարագայում Դուք հողագործությունից ձեռ չեք քաշել, և հիմա էլ շարունակում եք որոշակիորեն զբաղվել դրանով:
_ Դժբախտաբար, հիմա այդքան էլ շատ չեմ կարողանում զբաղվել:
_ Դուք Երևանի՞ց եք:
_ Ես Արմավիր քաղաքում եմ ծնվել:
_ Հենց դրա մասին էի ուզում հարցնել. ուղղակի փորձենք հասկանալ՝ հողագործությունը մարդկանց համար հետաքրքիր ճյուղ դարձնելու ինչ հնարավորություններ կան, որպեսզի մարդիկ քաղաքը չգերադասեն ֆերմերային տնտեսություններից: Այն երկրում, որի մասին Դուք խոսում էիք, գյուղը նույն հասկացությունը չէ, ինչ որ՝ Հայաստանում. այնտեղ ամեն ինչ այնքան գորշ չէ, ինչքան մեզ մոտ, կամ մի նահանգ այնքան հետամնաց չէ, որքան մայրաքաղաքը, ինչպես մեզ մոտ կա ակնհայտ տարբերություն: Ձեր կարծիքով՝ ի՞նչ կարելի է անել, որպեսզի գյուղատնտեսությունը, որպես այդպիսին, մարդկանց համար գրավիչ ճյուղ դառնա մեր երկրում:
_ Գիտե՞ք՝ ինձ թվում է՝ երբ գյուղատնտեսությունը դառնա այնպիսի մի ոլորտ, որ այդ բնագավառի մարդը կարողանա աշխատել այնքան գումար, որ համեմատական լինի մնացած ոլորտներին, գյուղատնտեսությունն ինքնին կդառնա այդ ոլորտներից մեկը:
_ Հիմա, Ձեր կարծիքով՝ ի՞նչն ենք մենք սխալ անում մեր երկրում, որ դա չի դառնում եկամտաբեր: Մենք նաև շատ դեպքերում ներկրում ենք ինչ-որ բաներ, որ մեզ մոտ չենք կարողանում աճեցնել, բայց ներուժը կա. նույն լոլիկը, որը կարող ենք մեզ մոտ աճեցնել, բայց Թուրքիայից ենք ներմուծում, կամ շատ տեսակներ, որոնք մեզ մոտ վերանում են, մենք փորձում ենք արտերկրից բերել, բայց ուղղակի կարող ենք այնպես անել, որ մեզ մոտ չվերանա: Խոսքը նրա մասին է, որ գնալով մենք ոչ միայն չենք կարողանում շահագրգռել մարդուն, որ գնա գյուղ, այլև ամեն տարի գյուղից մարդիկ ավելի շատ են գալիս Երևան, իսկ Երևանից՝ արդեն դուրս: Այստեղ ի՞նչն ենք սխալ անում՝ ըստ Ձեզ:
_ Չգիտեմ՝ ինչն ենք սխալ անում, բայց գիտեմ՝ ինչ չենք անում. չենք անում այն, որ մեր արտադրողականությունը գյուղատնտեսության ոլորտում շատ-շատ ցածր է՝ համեմատած շատ երկրների հետ: Օրինակ՝ եթե վերցնենք ցորենի դաշտի մեկ հա-ի միջին արտադրողականությունը Հայաստանում և ինչքան է հենց ԱՄՆ-ում կամ Եվրոպայում, թվերը շատ տարբերվում են իրարից: Այսինքն՝ եթե ուզում ենք բարձրացնել գյուղացու եկամուտը, որպեսզի գյուղացին մնա գյուղում, այլ չգնա ուրիշ տեղ, առաջին բանը, որ պետք է սկսենք անել, գյուղատնտեսության բնագավառում արտադրողականությունը բարձրացնելն է: Այսինքն՝ եթե նույն հա-ից գյուղացին երկու անգամ ավելի շատ բերք հավաքեր, նրա եկամուտը կարող էր երկու անգամ ավելի շատ լինել, եթե ոչ ավել, որովհետև ծախսերը շատ դեպքերում կարող են լինել նույնը և երկու անգամ չշատանալ:
_ Խնդիրն երկու անգամ շատ բերք արտադրե՞լն է, թե՞ իրացնելը, ըստ Ձեզ. մեզ մոտ շատերը նշում են, որ ուղղակի մթերման խնդիրը կա. Դուք այս տարի բախվել եք դրա հետ: Որպես ներսից տեսած մարդ՝ ի՞նչ եք կարծում՝ մենք բե՞րքը չունենք, թե՞ իրացումը չունենք:
_ Շատ դեպքերում կախված է կոնկրետ բերքի տեսակից: Խաղողի պարագայում մի քանի տարի առաջ (չեմ հիշում՝ կոնկրետ երբ՝ երևի Հայաստանում չեմ եղել) խաղող չկար: Կամ ծիրանը՝ երկու տարի առաջ էր կամ նախորդ տարի էր, որ Արարատյան դաշտում ծիրան գրեթե չկար կամ շատ քիչ էր: Այսինքն՝ հենց թեկուզ եղանակային պայմաններից կախված՝ ինչքան ենք արտադրում կամ չենք արտադրում, շատ տատանողական է. չենք կարող ասել՝ որն է պրոբլեմը: Հաճախ երկուսն էլ պրոբլեմ է. եթե շատ խաղող ենք ունենում, մենք ուղղակի չունենք այդ հնարավորությունը՝ այդքան խաղող մթերելու: Ամեն դեպքում, լուծումներից մեկը կարող է լինել այն, որ ունենանք ոչ թե մի քանի շատ մեծ մթերող գործարաններ տարբեր տեղերում, որ գյուղացին հեռվից բերի խաղողը հանձնելու, այդքան հերթ կանգնի, որ կարողանա հանձնել, այլ ունենանք կոոպերատիվի նման ավելի փոքր մթերման կետեր, օրինակ՝ 5-6 գյուղի համար մի մթերման կետ: Օրինակ՝ երբ խաղողի տեսանկյունից ենք նայում, եթե խաղողը մթերենք և դարձնենք գինու հիմնական հումքը, այսինքն՝ խաղողը տրորում են, ավելի են մոտեցնում այն տեսքին, ինչից որ անմիջապես գինի են ստանում, դա կարող է խաղողն ավելի երկար պահել, քան օրինակ՝ հենց մեքենայի մեջ:
_ Եթե փորձեք գնահատել, թե որքանով է մեր գյուղատնտեսության ոլորտը նորարարացված, որքա՞ն տոկոս կտաք:
_ Ինձ թվում է՝ գրեթե նորարարացված չէ: Երբ ես հիշում եմ իմ՝ 4-5 տարեկան ժամանակը, այդ ժամանակից գրեթե ոչինչ չի փոխվել մինչև հիմա:
_ Որքան ես լսում եմ, թե համապատասախան պաշտոնյաները ինչ են խոսում, ինչ են պատրաստվում փոխել, կամ լսում եմ, որ այսօր այս պայմանագիրն է կնքվել, որևէ տեղ չեմ կարդում նորարարցման մասին, կամ կարդում եմ, որ ցանկանում են ոլորտը նորարարացվի, բայց բարի կամքի դրսևորում է, միայն այդքանը: Այս տեսանկյունից ոլորտը բարեփոխելու կամք, գործնական քայլերով նկատո՞ւմ եք:
_ Գուցե ես ընդամենը մի քանի ամիս է, ինչ Հայաստանում եմ, այդ պատճառով չեմ նկատում այն կամքը, որ կցանկանայի տեսնել: Բայց տեսնում եմ, որ պետական պաշտոնյաները շատ են խոսում այդ մասին, ինչը շատ ողջունելի է: Թե խոսքը ինչքանով կդառնա գործ, դա դեռ կտեսնենք:
_ Պարզապես փորձենք հասկանալ: Եթե մենք փորձում ենք նորարարացնել գյուղատնտեսության ոլորտը, անում ենք այնպես, ինչպես Դուք էիք նկարագրում քիչ առաջ: Այդ դեպքում մեր երկրում կարո՞ղ էր անապատացման վտանգի այսպիսի բարձր աստիճան լինել:
_ Շատ դեպքերում եթե լինեն պայմաններ, ու գյուղացին տեսնի, որ այս բանն անելով օգուտ կստանա, գյուղացին կսկսի մշակել: Նույնն իմ ընտանիքի օրինակով ասեմ: Մենք ունենք հող, որն առաջ մշակում էինք, հիմա չենք մշակում ընդհանրապես, որովհետև մի քանի տարի մշակելուց հետո ստացվեց այնպես, որ շատ ավելի գումար ծախսվում էր այդ հողը մշակելու վրա, քան՝ ստանում էինք այդ հողից: Ֆինանսական առումով եթե չես ուզում հողը մշակել ուղղակի մշակելու համար, չարժի շատ դեպքերում մշակել: Այդ պատճառով էլ շատ հողեր Հայաստանում չեն մշակվում: Ամեն դեպքում, եթե այդ խնդիրը լուծենք, անապատացման խնդիրն էլ որոշակիորեն կլուծվի: Չեմ կարծում, թե պետությունը պետք է սկսի քայլեր ձեռնարկել այդ խնդիրը լուծելու համար: Դա խնդրի հետևանք է: Խնդիրը լուծելուց այդ խնդրի հետևանքն էլ աստճանաբար կվերանա:
_ Քանի որ խոսեցինք գյուղատնտեսության ոլորտը նորարար դարձնելու կամքի մասին, եթե Դուք հնարավորություն ունենայիք փոփոխություններ կատարելու և նոր համակարգեր ներդնելու, նշեք առաջին հերթին ինչը կփոխեիք, նորարարական կդարձնեիք:
_ Մեկը հենց սկզբում նշեցինք՝ կաթիլային տարբերակով ջրելու եղանակն է: Երկրորդը՝ ոչ միայն անօդաչու, այլև այդպիսի այլ սարքեր, որոնք կարող են գյուղացիներին տրամադրել ինֆորմացիա իրենց ցանքատարածությունների, դաշտավայրերի մասին: Երրորդը կլինի հակակարկտային կայանների տեղադրումը. չնայած որոշ տեղերում տեղադրում են, բայց դեռ պարզ չէ այդ կայանների արդյունավետությունը: Ամեն դեպքում, ես հանդիպել եմ գյուղացիների, որոնք շատ տուժել են:
_ Ըստ Ձեզ, ինչո՞ւ այդ հակակարկտային կայանները Հայաստանում այսպես էլ չեն կարողանում իրենց արդարացնել: Այնինչ շատ հազվադեպ կլսես, որ Ֆրանսիայում կամ այլ երկրներում բերքը կարկուտից փչացել է: Մեզ մոտ արդյունավետ կիրառելու խնդիրը ո՞րն է:
_ Գուցե Ֆրանսիայում էլ է լինում, բայց մենք չենք լսում այդ դեպքերի մասին: Ամեն դեպքում, այնպես չէ, որ ֆրանսիացուն հարցնենք, կասեր՝ Հայաստանում այդպիսի բան չկա, որովհետև ինքը երբեք չէր լսել դրա մասին: Ինձ թվում է՝ բոլոր երկրներում էլ լինում են: Մենք, լինելով հայ, ավելի շատ բողոքում ենք, քան՝ գոհունակություն ենք հայտնում, կապ չունի՝ ինչ է դա: Չգիտեմ, թե ինչից է, որ հակակարկտային կայանների արդյունավետությունը շատ բարձր չէ: Դա մաթեմատիկա չէ, որ ասես՝ կրակեցինք օդ, ուրեմն՝ կարկուտ չի գա. կարկուտի հավանականությունն է պակասեցնում:
_ Քանի որ նշեցիք, որ լավ կլիներ դա փոխել, ուզում էի հասկանալ՝ ինչպե՞ս, ինչո՞վ փոխել, որպեսզի ավելի արդյունավետ դառնա:
_ Շատ դեպքերում մարդիկ դաշտերի վրա այն մանրության ցանցեր են գցում, որ կարկուտի մեծ հատիկները դրանց միջով չեն անցնում: Ֆիզիկական լուծում է. եթե անգամ կարկուտ գա, քո ցանքատարածություններին, ծառերին չի հասնի: Այդ լուծումն էլ է թանկ, ամբողջ ցանքատարածությունը պատել ցանցով, այնքան էլ էժան չէ: Մնացած դեպքերում հակակարկտային կայաններն իրարից շատ հեռու են տեղակայվում: Մեկ կամ երկու ամիս առաջ գնացել էի մի քանի հարյուր հեկտար տարածքով նոր՝ շուրջ երկու տարի առաջ տնկված խաղողի այգիներ, որտեղ տեղադրված էր 2 հակակարկտային կայան: Բայց դա մասնավոր մեկն էր գնել իր այգու համար: Շատ դեպքերում կարող եք Արարատյան դաշտավայրով գնալ ու չտեսնել այդպիսի կայաններ:
_ Ամեն դեպքում, հարցն այսպիսին էր. արդյո՞ք հակակարկտային կայանները վերջին նորարարական լուծումն են բնության աղետի դեմն առնելու համար:
_ Եթե վերջինն էլ չեն, ամեն դեպքում այնպես չէ, որ մեզ միշտ վերջին նորարարական լուծումն է պետք: Մեզ անհրաժեշտ են այնպիսի նորարարական լուծումներ, որոնք հարմար են և՛ գումարային, ծախսի առումով, և՛ արդյունավետությամբ: Երկուսի միավորումով կգտնենք մեզ համար արդյունավետ լուծումը: Չգիտեմ որքան, բայց կայաններն արդյունավետ են: Դրանց թիվը շատացնելով՝ կարող ենք օգնել գյուղացիներին: Նրանք առասպելական պատկերցում ունեն, որ եթե մի տեղ կայան ես ավելացնում, այլ տեղում կարկուտներ ավելի շատ են գալիս, ցրվում են, գնում են ուրիշ տեղ: Չեմ կարծում, թե դա ապացուցված է, բայց շատ դեպքերում մարդիկ հավատում են դրան:
_ Ամփոփելով՝ Ձեր մտահղացման հետ կապված առաջիկա քայլերը, ի՞նչ եք անելու: Եվ առհասարակ, ունեք այդպիսի հետաքրքիր մտքեր, որ պատրաստվում եք կյանքի կոչել:
_ Մոտ 2 տարի առաջ ԱՄՆ-ում դիմել էինք անօդաչու սարքերի պատենտի համար: Հիմա տեսնենք, թե պատենտավորման գործընթացն ինչպես է ավարտվում: Երկրորդը, զարգացնել տեխնոլոգիան, ավելի հեշտ օգտագործելի դարձնել, որովհետև ինչպես նշեցիք, եթե հողագործը կամ գյուղացին չգիտի համակարգիչ օգտագործել, նա պարտավոր չէ իմանալ՝ այս անօդաչու թռչող սարքն օգտագործելու համար: Այսինքն՝ այնքան հեշտացնել կառավարումը, որ մարդը, որ ընդհանրապես չգիտի օգտագործել այսպիսի սարքավորումներ, կարողանա օգտագործել: Երրորդ քայլը, որ, հավանաբար, կսկսենք գարնանը, ավելի շատ կլինի թեստավորում:
_ Վերջին հարցին չպատասխանեցիք՝ կա՞ն արդյոք այսպիսի հետաքրքիր մտահղացումներ և պատրաստվո՞ւմ եք կյանքի կոչել: Առաջիկայում ի՞նչ նորություն կլսենք Ձեզանից:
_Ինձ թվում է՝ առաջիկայում ավելի շատ նորություններ կլսեք Հայաստանի ամերիկյան համալսարանից, որտեղ ինչպես նշեցիք՝ ես Ամերիկյան համալսարանի նորարարության և տեխնոլոգիաների ինկուբացիոն կենտրոնի տնօրենն եմ, ստեղծում եմ մի այնպիսի կառույց, որը կօժանդակի ոչ միայն ամերիկյան համալսարանի ուսանողներին՝ ստեղծել իրենց կազմակերպությունները, այնպիսի արտադրանք, որը կօգտագործվի և՛ Հայաստանում, և՛ արտերկրում ոչ միայն տեղեկատվական տեխնոլոգիաների, այլ նաև այլ ոլորտներում, որը, կարծում եմ, շատ կարևոր է Հայաստանի համար: Ինչպես եթերից առաջ էլ խոսում էինք, տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտը, համեմատած այլ ոլորտների հետ, որոնք դեռ կաղում են, շատ զարգացած է Հայաստանում, և փորձում է նաև այլ ոլորտների բացը լրացնել:
_ Շատ լավ, շնորհակալ եմ: Ես ռադիոլսողներին և ռադիոդիտողներին հիշեցնեմ՝ դուք դիտում կամ լսում էիք Կենսոլորտ հաղորդումը: Մենք խոսեցինք անօդաչու թռչող համակարգի մասին, որը ստեղծել է պրն. Մկրտչյանը, և որը կօգնի մեր գյուղացիներին ավելի շատ տեղեկատվություն ստանալ իրենց հողատարածքների մասին: Շնորհակալություն մեզ ժամանակ տրամադրելու և այդպիսի հրաշք մեթոդ ստեղծելու համար:
_ Շնորհակալություն: